28 września 2022 19:53 | Logopeda

Dlaczego dziecko mówi nieprawidłowo?

Dziecko musi się uczyć mowy tak jak wielu innych sprawności, które przeradzają się w umiejętności. Poziom mowy bywa u dzieci bardzo różny. Są takie, które zaczynają mówić wcześnie i ich wymowa niemal od początku jest prawidłowa oraz takie, które w wieku 7 lat wypowiadają się jeszcze nieprawidłowo, a ich mowa jest niewyraźna i mało komunikatywna.

Należy pamiętać, że przebieg poszczególnych etapów rozwoju mowy jest indywidualny, ale opóźnienie większe niż rok powinno skłonić do udania się do specjalisty.

Oto zarys rozwoju mowy dziecka z wyszczególnieniem kiedy i jakie głoski powinny się pojawić:

do 1 r. życia

·Krzyk, wokalizacja samogłosek a, o, e, u, y

·Dziecko wydaje pierwsze, nieświadome dźwięki - głużenie

·Świadome naśladowanie dźwięków, sylab (ok. 6-7 miesiąca ż. – gaworzenie)

1-2 r. życia

·Wymawia: p, b, m, n, t, d, k, ń, ś, ć

·Wypowiada pierwsze słowa (np. mama, tata, da, baba)

3 r. życia

·Wymawia: p, pi, b, bi, m, mi, f, fi, w, wi, ń, ź, ć, dź, j, ki, gi, k, g, h, t, d, n, l

·Zastępuje sz, ż, cz,dż przez ś, ź, ć, dź oraz r przez j lub l (np. ziupa, siafa, ciapka, jowej, lyba)

4 lata

·Wymawia dodatkowo s, z, c, dz, którymi dziecko zastępuje nadal zbyt trudne sz, ż, cz, dż

(np. safa, capka, zaba - jest to seplenienie fizjologiczne)

·Może pojawić się r lub będzie zastępowane przez l (np. lowel)

5 lat

·W izolacji prawidłowo wymawia sz, ż, cz,dż, ale w mowie spontanicznej nadal może zastępować je głoskami s, z, c, dz

6-7 lat

·Wymowa powinna być zupełnie zrozumiała, trudności mogą sprawiać wyrazy nowe o skomplikowanej strukturze fonetycznej (np. kaloryfer, kolorowy)

Nie u wszystkich dzieci jednak rozwój mowy przebiega idealnie i według podanego schematu. Bywa, że trudniejsza w realizacji głoska /r/ pojawi się wcześniej niż np. /sz/ albo będzie zastępowana najperw przez /j/, potem przez /l/, by w końcu przybrać poprawną formę. Jeśli jednak proces ten przebiega w dopuszczalnych ramach czasowych i jest dodatkowo stymulowany przez rodziców i logopedów – nie należy się martwić. Poważny problem powstaje, gdy opóźnienia w wykształceniu się poprawnej wymowy są znaczne, a głoski realizowane przez dziecko są od początku zniekształcone lub nie pojawiają sie wcale.

Przyczyny zaburzeń mowy, w tym wad wymowy, mogą być bardzo różne i trudno wskazać na jedną najważniejszą. Do najczęstyszch należą:

– wady zgryzu lub uzębienia,

– osłabienie słuchu fizycznego (niedosłuch),

– opóźnienie lub zaburzenie słuchu mownego (tzw. słuchu fonematycznego),

– mała sprawność narządów artykulacyjnych (warg, języka podniebienia miękkiego),

– dysfunkcje połykowe i oddechowe,

– przerost migdałka gardłowego,

– zaburzenia kinestezji artykulacyjnej (tzn. wzorców ułożeń narządów mownych właściwych dla poszczególnych głosek),

– nieprawidłowe wzorce mowy (wadliwa wymowa osób z otoczenia, zbyt szybkie tempo mowy rodziców itp.),

– zaniedbania środowiskowe,

– zaburzenia między pracą wiązadeł głosowych, a pracą narządów artykulacyjnych.

Wiele nieprawidłowości wymowy wynika nie tyle z wad organicznych, ile ze złych nawyków. Często sami dorośli, którzy powinni dawać przykład dzieciom, mówią infantylnie, pieszczotliwie – używając zdrobnień lub niechlujnie – zbyt szybko, niedokładnie wymawiają słowa, „połykając” końcówki, posługują się nieprawidłowymi formami gramatycznymi – słowem ich mowa nie jest dla dziecka wzorem.

Zapowiedzią problemów może być nieprawidłowa budowa anatomiczna aparatu mowy, co wychwycić powinien lekarz już u niemowlęcia. Badania polegają na sprawdzeniu budowy jamy ustnej i wstępnej diagnozie odruchów istotnych dla mówienia (np. odruch ssania). Czasem u małych dzieci zdarza się przerost wędzidełka (ścięgna miedzy językiem a dolnym podniebieniem). Defekt taki w późniejszym okresie niemal zawsze powoduje wadę wymowy. Przyczyną wady mowy może być także uszkodzenie narządu słuchu, nieprawidłowości w obrębie żuchwy, choroby neurologiczne, czynniki dziedziczne, czy wreszcie niższe możliwości intelektualne.

Uwzględniając złożoność problemu zaburzeń mowy, należy zadbać (nawet profilaktycznie) o prawidłową wymowę dziecka, o to, aby mówiło pięknie i zrozumiale, co rokuje powodzenie nie tylko w nauce, ale i w życiu prywatnym. Terapia logopedyczna powinna być zatem kompleksowa i polegać na współpracy wielu odpowiednich specjalistów (np. laryngologa, otolaryngologa, ortodonty, neurologa, czy psychologa).